Шейх Мирза

Share

Tweet

Share

Share

Email

Comments

Di nav Kurdкn кzdо da eva nava navekо pir belabыyо, hizkirо ы pоroz e. Tu кleke Кzdiya tune, ku navк Sкx Mоrza nizanbin ы stiranкn derheqa wо da neyкn gotin. Li nav civaka Кzdiyan da ew bыye efsene, simvola mкranyк, culetyк, bкqelpyк ы parastina bawarya кzdоtayк. Lк зiqas jо ew navekо hizkirо ы belabыyоye payк vк civaka Кzidya ya pirк derheqa sexsyeta Sкx Mоrza, jоyana wо ы bыyarкn dоrokо yкn dora qetlyama кla wо da qewimо kкm zanin. Кl ji hev bela bыye, bыyar nehatine nivоsar, ji wan qewimandina зend bavik derbaz bыne ы xкncо hinek sitiranan, bоranоnкn zarkо kкm tist mane ы kкm kes jо rind wan bыyarкn rojкn buhurо zanin. Stiran ы зоrokкn ku tкne gotin jо pir kurt ы sade ne, gelek tist ji зоrok ы stranкn din ketine li nav wan. Gelek tist bawarya mкriv naynin.

Tк bоra min, dewya salкn pкncоyо, wextк hк ez sagirt mektebк bыm, gundda oda me hebы. Ne tкlкvоzyon bы, ne radyo, tistк mijыlbыnк kкm bыn ы payоzк destpkirо heta axlкvк gundda karк gundоtyк jо tune bы, mкrкn gund yкn navsere him sibк heta nоvro, him jо кvara oda me da top dibыn. Ode dibы wek mekteba zargotinк: зоrok, serpihatо, kilam, henek… Her tist dihate gotin ы pir bas dihate gotin. Wк demк pir cara зоrok ы sitirana Sкx Mоrza jо digotin. Derheqa bыyarкn navк wоva girкdayо bоr tanоn..Sкxк gundк me Sкxыbekirо bыn. Digotin mala Sкx Hemze. Mala wan mala a’lima bы. Derheqa sкx Hemze, zanebыn ы kiryametк wо da gundya tistк ecкv gilо dikirin. Sкx zыda зыbы rema Xwedк, lawк wо кdо camкrne navsere bыn. Pкnc bira bыn. Sкx Elо, Sкx Efendо, Sкx Sihоd, Sкx Оsmayоl ы Sкx Kamil. Sк birayкn mezin, ji nzarкn xwe va li bajarк Tilbоsк da dijоtin, lк kekк Оsmayоl ы kekк Kamil gundda bыn. Bira tev jо ( yen Tilbоsк jо dema dihatin gund) li oda me dibыn mкvan. Nexwendо bыn, lк ber dilк min da her yek ji wan pirofкsorekо folklorк ы ulmк bawarya Кzdоtyк bы… Meriv bi roja rex wan rыnista оciz nedibы. Mijulbыna wane nava civakк pir xwes bы ы qedrк wan jо di nav Кzdyкn wк heremк da mezin bы. Min pкsyк him зоrok, him jо kilama Sкx Mоrza ji wan bihоst. Pasк зоrokbкjк gundк me Elyк Fetо, ku rastо jо xizna zargotinк bы, dema min li zanоngehк dixwend ы min gavкn nivоskarya xwe ya ewlin davоt ewо зоrok ы kilama Sкx Mоrza min ra got ы min nivоsо. Bкtifaqya li nava gelк Kurd, dоrok ы qederan Kurdкn Кzdо, bindestо ы perзebыna Kurdistanк, rast gotо rehetо nedida min. Min dixwest roman binivоsya. Ev зоrok dikaribы bibya firкta wк romanк… Min ji devк hineke din jо ew зоrok ы kilam nivоsоn. Melыmetо berev kirin. Lк nivоsar nedihate stendin.

Ji bo matкryalк dest min da gelekо kкm bыn, pir bыyaran li hev nedigirt, kilam jо ne weke hev bыn, bыyar tevlihev bыn, cоyк bыyaran, jоyana wк civakк ra nenas bыm, cкribandina min tunebы, gelek erfedetкgelк kurd ji min ra terо bыn…Ez bi heftya rыdinistim, min dinivоsо, dinivоsо lк nivоsa min li min xwes nedihat ы min terk dida, dоsa demek dikete navк dоsa min dest pк dikir… Wedek hat, ku ez xwe ji wк fikirк ы wк belк xilaz kim зi nivоsar ы matкryalк mine li ser Sкx Mоrza hebыn min qelast ы avоt. ( Xwezi min ew yek nekira). Naveroka зоroka, ku apк Elо min ra gotibы bi kurtayо wa bы (tк bоra min). Sкx Mоrza serokк кla Anqosa bыye. Digotin ser keceke Кzdо, navк kоjanк Sоrin bыye, kоjanк musulman bi zorк dixwezin xwera bivin, navbera Кzdiyan ы Musulmana da ser зк dibe. Mкr tкne kustin.

Dewleta Romк Sкx Mоrzayк, serokк wк кla Кzdiyan digrin ы davкjne zindana Dоyarbekirк.

Welyк Diyarbekirк Resоt pasa qewlк datоne ber Sкx yan musulmanbыn yan dardakirin. Sкx texmоn dike, ku xilasbыna wо ji welyк zalim tune, cawк disоne pоreka xwe ra dibк xencera min bike nav sоr, bimeyоne bike mast ы minra bоne, usa ku kes tк dernexe. Jina wо usa jо dike.

Xencer zindanк da digihоje Sкx. Lк ji bo nava sоr da kelya bы qevza xencerк qels dibe… Roja din Resоt pasa, giregirк dora xwe va gazо Sкx dike bal xwe, Serayк. Serayк da ew ы gelek wezоfedarкn dewletкye bilind rыnistо bыne…Pasa dixweze qerfк xwe Sкxк Кzdiya bike, usa bike ku Sкx xwe bavкje lingк wо…Lк Sкx niskкva mоna sкrekо ji cо banz dide, hukumо li ser hazira dike ы wan dide ber xencera… Lк ji bo nav sоr da xencere kelandо bыye, qevza xencerк dкst da diskк. Sкx tк kustin. Apк Elо sond dixwer, digot camкrekо Ermenо jкra gilо kirye, gotye: „ Dema Sкx Mоrza Serayк da teva dide ber xencera yкn dimirin, yкn birоndar dikevin, Sкx dкrоra direve derva. Dibкn Sкxк xilaz bыya … Lк giva yekо Ermenо, dostк Sкx, ku li wur ber dкrо serayк sekinо bыye. Ew wк hкwarza hundur Serayк da dibоhо, difikire dibк: „Sкx kustin.“ Ku ber dкrо wо nebоnin, dide kevirekо jora dкrо disekine… Ewо tirк Sкx Mоrza hatye kustin, dкrо ra yekо din dertк. Ы kevirк destк xwe da davкje ser serк yк dкrоra dertк. Kevir serк Sкx dikeve. Sкx ji derba kкvir ber derк seryaк dikeve erdк. Sкx divоne dostк wо ew birоndar kir. Difikire, dibк: „ Duste min jо pij minva qelpe“, dibкjк, filankes ez naxwezim cinyazк min bikeve destк cindirmк osmanyк, werк bikeve bin milк min, em ji vira birevin. Dostк wо nкzоk dibe. Eva beristya cilк dost digre ы bi xencerк pista ustyк wо dixe.“ Pasк cindirmк Sкxк birоndar bi rima dikujin. Giva dostк wо qenc dibe, lк ji derbк kыz dimоne ы heta kalbыna xwe jо dijо. Giva ew Ermenyк ev зоrok apк Elо ra gilо kirye ewо bi xwe jо ew dostк Sкx Mоrzayк dоtye ы dost bi devк xwe jо derheqa wк bыyarк da jкra gotye. Pasк min hinek tist ji зevkanyкn zargotina Ermenya da xwendin. Navк Mоrza, Mоrzik di wan ra derbaz dibы, derheqa Kesоs Polo da dihate gotin, derheqa serekо giran da dinivоsоn. Bi radyoya Bi radyoya кrкvanк kilama DELANК dan… Lк зi ku min oda me da ji devк зоrokbкja bihоstibы, ne navк Kesоs Polo hebы, ne jо Sкx Miзo… Pasк wк derheqк da gotara dоrokzan Celоlк Celоl ya pir giranbiha derket.( „Belgek ji pкwendyкn ErmenyaKurda yк dоrokо зandо“? Berevoka xebatкn Оnstоtыta Rohilatzanyк ya Akadкmya Ermenistanк? Cilda XIII? Kurdzanо? 1985? rы. 105). Bi gilоkо her bыyar navк Sкx Mоrzayк va girк didan…

Peyra кdо ez bi dewо hatime ser wк bawaryк, ku rastоya bыyara tek li cem Кzdyкn wк heremк kоderк bыyar qewimоne meriv kare bizanbe. Vк dewyк ez bi rastо ketime nava civaka Кzdyкn Kurdistana Tirkyк, kоderк ew bыyar qewimо bыn ы Кzdiyкn Sengalк, bal kоjana bоranоn rind mabыn… Ez hыr gilо wan bыyaran hisyam, di serк min da her yekк cоyк xwe girt. Bi rastо tistekо Sкx Mоrza tev bыyarкn qetlema herd gundкn Кzdоyaye Dela, qehremanкn serк Erenzк Sкx Miзo ы kesоs Polo ы ew nemк ku gкnкralк Rыs Paskкvоз ra sandо tune. Ev bыyar ji зоroka qetlema Xalta tevо vк зоrokк kirine. (Binhкren pirtыka Eskerк BOYОK, „ Ezdiyatо, Mоrzikк Zaza, fermanкn res“ Oldкnbыrg, 2006.)

Ev зоroka ji Кzdyкn Bisкryк (Кla Xaltyan) Hemzoyк Xalit, Elyк Fariz (Qecer), Sebrо Tagay ы gelekкn din min ra gilо kirine. Hinek melыmetо pirtыka Kemal Tolan da hene: ( Hebыn ы Tinebыna Кzоdiyan? Oldкnbыrg2000? rы. 65). Lк bi fikira min di vк derheqк da зevkanya here hкja ы tam xebata nivоskar, hevalк minо hкja Emer Зelоk e. ( „Зоroka Sкx Mоrzayк Anqosо“? Kovara ROJ N 6? rы. 5058) Sкx Mоrza sкxк кla Anqosya bыye… Heremк da xwesmкrekо kivsо bi nav ы deng bыye. Кva кla raste зend gundк wan hebыn e, merkeza wan koзka Gыmкrd bыye lк hоmlо koзer bыne. Warкn Anqosyan ji rоya Aviskк, Qurtelanк girtо heta зыye Sкrtк ы gelyк Bitlоsк. Bi gotina gotya hesavк wan digihоste 1700 konо. Malmezina Anqosya malbeta Salihк Sedo bыye. Di navbera du Axк Kurd: Mehmedк Osman ы Resoyк Ebedo da dijminatо зк dibe. Resoyк Ebedo ku peyayк dewleta Osmanyк bыye, gelek neheqyк кlкn Kurda dike. Du lawкn Mehmedк Osmкn bi gotina wо tкne kustin… Dewsa bi qewlqanыn, erfedetкn esоrк here xwe bavкje bavк lawika bi alоkarya qewatкn dewletк neheqyкn din dike. Herd jinкn Mehmedк Osmкn: Nыrк ы Gozк cilк res xwe dikin li nava Axa ы Begкn esоrкn Kurdan digerin. Di nava Kurdada edete kк resa wan hilda gerekк here heyfa herd lawкn wan ji Resoyк Ebedo hilde. Kesekо xwe nade ber: „ Resoyк Ebedo zilamк Osmanyк ye, em nikarin herne serк ordya Osmanyк.“ Dewyк da diзine mala Sкx Mоrza. Ew resa wan hildide ы qasida disоne bal Resoyк Ebedo, pкsnyaz ы hкvо dike, ku xiravо зк nebe, bк xwe bavкje mala Mehmedк Osman seva lihevhatinк ы tifaqa кsоrк. Rкsoyк Ebedo qasidк wо bкhurmet verк dike ы rikanо Sкx ra rкya koзera jо digre.

Nahкle koзerк kurda derkevin zozana. Sк cara Sкx meriva disоne cem… Lк hersк cara jо зare bi Axa nabe, gefa li Sкxк Кzdya duxwe ы caweke wa ser da disоne: „ …tu ji bavк xwe da bкminetо, tu neкyо ser min, ezк werim ser te. Fermana we kafiran bi alоkarya Osmanya min ji оro pкva rakir. “ Sкx зawa wк cawк distоne 300 syarк Anqosya yкn xurt dide ser xwe diзe cem Resoyк Ebedo…

Evк te cawк dide leskerк Osmanyк. Heta qewatкn Osmanyк tкn hewarк, serк navbera herd кla da Resoyк Ebedo tк kustin. Rоya koзera vedibe. Gelek кlкn Kurde musulman dora Sкx Mоrza kom dibin. Qewatкn Osmanyк dema tifaqa Kurda dibоnin turus nakin hicыmо ser wan bikin, ы dibкjin: „ Hыn Kurd xwe bi xwe serк hev dikin, tistekо me vк meselк da tune.“ Sкx jо deng li sоyarк xwe dike ku dijо osmanya ser nekin. Bi wк bкbextyк leskerк osmanyк Sкx Mоrza herd lawк wо: Hesen ы Melova digrin ы dibin dikine hebsa Dоyarbekirк.

Welо texmоn dike, ku kurdкn musulman jо ser Sкxк Кzdiyan qayоl nabin, nakokyк dоnо dike navк… Dibк Sкx ы lawкn xwe kafirin, ezк roja e’yda Remezana musulmana bikime qurban, serjкkim… Ev gilо digihоje mala Mehmedк Osman. Di bin hukumк herd jinк xwe da, Mehmedк Osmкn 500 syarк dicivоna ы 500 hogeзо hildide, diзin sev dora koзka Welо digrin. Mehmed diзe cem Welо, dibкjк: „ Pasa min 500 hogeз seva xurekк eskerк te anye, hatime reca Sкx Mоrzayк Anqosо:“ Welо hogeзa hildide ы herd lawк Sкx: Hesen ы Melo aza dike. Dibк, зend rojк dinк ezк Sкx jо bisоnime mala wо. Usa Welо wan dixapоne ы Sкx zindana Dоyarbekirк da xweyо dike.

Sкx dinhкre ne ku wо bernadin, lк zorк lк dikin ku biqulibe, dоnк xwe biguhere. Sкx caw dike ku xencera wо bigihоninк. Xencer di nav mast da digihоje Sкx. Dema dоsa Resоt pasa ы Emоn pasa gazо dikinк cem xwe ы ber gelek wezоfedarкn Osmanyк zorк lк dikin bikifire, dоnк xwe оnkarke, eva niskкva xencera xwe diksоne ы dikeve nav wan. Heta ew xwe dihesin Sкx geleka dikuje ы birоndar dike. Heta xwe bigihоne dкrо ku bireve qevza xenзerк wо diskк, destevala dimоne ы tк kustin. Peyra fermana li кla Anqosya radibe. Gelek tкne qirк, hinek direvin berbe Rыsyayк, hinek diзine Sengalк ы Sкxan… Yкn ku dimоnin jо xwe didine bin perк кlкn Kurdaye din.

Eskerк BOYОK